Zon op Nederland: postcoderoos-coöperaties | RVO.nl

Omschrijving

Zon op Nederland is een coöperatie van zonne-coöperaties. De initiatiefnemers waren in 2011 de eerste in Nederland met een coöperatief zonne-energie project: Zon op Landelijk Noord in Amsterdam Noord. Sindsdien ondersteunen ze andere initiatiefnemers in het hele land.

Inmiddels zijn meer dan 25 collectieve zonnedaken gerealiseerd door de aangesloten Zon op-coöperaties - en zijn er minstens zoveel in oprichting. De coöperaties zijn te vinden in Noord- en Zuid Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant.

Het model is simpel: bewoners investeren samen in zonnepanelen op een groot dak in de buurt van waar ze wonen en vormen een coöperatie. Sinds 2014 maken ze gebruik van de postcoderoos-regeling of de regeling verlaagd tarief voor collectieve opwek. De Zon op –coöperaties vormen samen een landelijke coöperatie Zon op Nederland. Deze ondersteunt bij de projectontwikkeling en exploitatie. Toegevoegde waarde zit in die fase vooral op het gebied van (leden, energie en financiële) administratie en afspraken met diverse energieleveranciers.

Sinds 2014 maken de meeste projecten gebruik van de zogenaamde Regeling Verlaagd Tarief (beter bekend als postcoderoos-regeling) die deelnemers recht geeft op een fiscale korting op de energiebelasting. ‘Salderen op afstand’.

De ‘postcoderoos’-regeling (formeel: de regeling verlaagd tarief voor collectieve opwek van de Wet belasting milieugrondslag) is een uitvloeisel van het nationale energieakkoord dat in september 2013 door meer dan 40 organisaties is ondertekend. De regeling is bedoeld voor burgerinitiatieven die in coöperatief verband hernieuwbare energie willen opwekken. Als ze gezamenlijk investeren in een zonnedak, zonnepark of een kleine windturbine in de buurt komen ze aanmerking voor korting op hun energiebelasting.

Missie:

Zon op Nederland wil iedere burger van Nederland instaat stellen zelf zonne-energie op te wekken en te gebruiken – ongeacht hun woonsituatie of inkomenspositie.Wij zijn 100% eigendom van onze leden. Onze leden zijn de coöperaties van alle lokale zonnestroom projecten die wij hebben helpen realiseren”. “Van elk nieuw project leren we weer. Daardoor hebben we voor elke mogelijke hobbel op de weg inmiddels een oplossing. En als die nog niet voorhanden is, maken we er één”.

Kenmerken

Naam	Zon op – projectcoöperaties
Locatie Plaats en X- / Y-coördinaat	Meerdere locaties: Noord- en Zuid Holland, Utrecht, Noord-Brabant, Gelderland Gerealiseerde projecten in: Amsterdam, Castricum, Marken, Purmerend, Broek in Waterland, Haarlem, Heemstede, Voorschoten, Bodegraven, Reeuwijk, Den Haag, Zwijndrecht, Mijdrecht, Bodegraven, Apeldoorn.
Aantal zonnepanelen/ vermogen	4000 kW
(Verwachte) jaaropbrengst	1.000.000 kWh/ jaar
Oplevering	Eerste project in 2011.
Doorlooptijd project	Gemiddeld 9 tot 12 maanden.
Technische specificaties	Projecten vanaf 100 zonnepanelen. Geen bovengrens – moet alleen wel realistisch zijn ten opzichte van lokaal draagvlak.
Eigendom installatie	Coöperatie
Eigendom dak	Verschillend: gemeenten, scholen, agrariërs, bedrijven, vve’s, woningbouwcorporaties
Financiering	Investering: gemiddeld 320 euro 100% gefinancierd door leden van de coöperatie. Mogelijk gebruikmaking van lokale co-financiering (per gemeente verschillend) Regeling Verlaagd tarief energiebelasting (‘postcoderoos-regeling’) Per 1 januari: Wet belasting op milieugrondslag (artikel 59a, b, c), aanvullende regelgeving in een uitvoeringsbesluit (artikel 21b) en uitvoeringsregeling (artikel 19a, b).
Participatiemodel	Bewonersgroep ontwikkelt het project met ondersteuning van Zon op Nederland. Particulieren en kleine bedrijven binnen het postcoderoosgebied participeren financieel via een lening aan de coöperatie (gelijk aan de aanschafprijs van een of meerdere zonnepanelen). Deelnemers zijn samen eigenaar van de zonne-installatie.

Ontwikkeling

In 2009 hebben twee Amsterdammers– Eric de Lange en Geert Jan Stolk - een idee. Ze willen graag zonnepanelen maar hebben zelf geen geschikt eigen dak. Waarom niet op het dak van de basisschool van hun kinderen? Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, zo blijkt al snel. De initiatiefnemers lopen meteen al tegen allerlei praktische vragen en problemen op. Hoe ga je om met het dak van de school? Wie is verantwoordelijk als er iets mis gaat? Hoe financier je dat?

Uiteindelijk lukt het ze om in 2011 als eerste burgercoöperatie van Nederland een collectief zonnestroom project te realiseren: Zon op Landelijk Noord, waar 20 buurtgenoten samen in 70 zonnepanelen investeren. Dit eerste project wordt al snel gevolgd door een zonnedak op de Stadshoeve, een boerderij met naschoolse opvang. Ook in Amsetrdam.

De initiatiefnemers bieden hun ervaring en expertise aan voor de ondersteuning van andere initiatiefgroepen. Het eerste project buiten Amsterdam ontstaat in Castricum waar ze samenwerken met de nieuwe energiecoöperatie Calorie en de gemeente Castricum. Op het dak van de gemeente ligt sinds 2013 een zonnecentrale. Na 2014 gaat het sneller: projecten in Culemborg, Heemstede en Mijdrecht volgen.

In 2014 ontstaan er nieuwe kansen als de fiscale postcoderoosregeling van kracht wordt.

Lees verder hieronder…

Mijlpalen

2011 Eerste project: Zon op Landelijk Noord basisschool de Weidevogel (juni 2011)

2011 Oprichting coöperatie Zon op Nederland (juli 2011)

2012 Zon op Stadshoeve Amsterdam (juni 2012)

2013 Zon op Schulpstet Castricum met energiecoöperatie Calorie (februari 2013)

2014 Nieuwe landelijke regeling: postcoderoosregeling van kracht (januari 2014)

Mantelovereenkomst met Greenchoice

2015 Oprichting ViaZON (Verkoop, inkoop & advies Zon op Nederland) B.V.

2015 Eerste postcoderoosproject: Haarlem Garenkokerskwartier Seinwezen (mei 2015)
Gevolgd door 7 andere PCR projecten

2016 Verbetering regeling verlaagd tarief: 100% korting op energiebelasting
10 nieuwe PCR projecten

2016 Mantelovereenkomsten met Qurrent, Duurzame Energie Unie en Engie

2016 Introductie OZON – online administratiesysteem voor coöperaties met postcoderoos

Rapportage tool naar energieleveranciers, voor coöperaties en leden.

Van salderen

De zonneprojecten van vóór 2014 maken gebruik van de salderings-regeling. De eigenaar van het dak gebruikte de opgewekte stroom zelf en hoeft (deels) geen stroom meer in te kopen: daarmee bespaart hij op de inkoopkosten voor stroom en de energiebelasting. Hiervoor wordt een vergoeding gevraagd aan de gebruiker van de stroom. Die opbrengst wordt dan (na aftrek van kosten) verrekend met de deelnemers, de mensen die een zonnepaneel hebben gefinancierd in het project. Dit model is alleen maar interessant als de dakeigenaar niet teveel stroom verbruikt (voor kleinverbruikers).

… naar de postcoderoos

In 2014 ontstaat een nieuwe regeling die de mogelijkheden verruimt: de postcoderoosregeling. Zon op Nederland springt daarop in. In het kort komt het erop neer dat mensen die samen investeren in een zonnedak- of –park of een andere hernieuwbare bron in aanmerking komen voor een korting op de energiebelasting. Niet de dakeigenaar spaart kosten uit maar de deelnemers zelf. Begin 2014 wordt deze regeling in de wet belasting milieugrondslag vastgelegd (artikel 59a, uitvoeringsbesluit artikel 21b, uitvoeringsregeling artikel 19a, b). Formeel: de regeling ‘de verlaagd tarief’, in de volksmond al gauw omgedoopt tot de ‘postcoderoos-regeling’ omdat deelnemers in een bepaald postcoderoos-gebied moeten wonen om mee te kunnen doen.

Er zitten in deze tijd nog vele haken en ogen aan de regeling en er wordt hard gelobbyd voor verbetering. Dit heeft er onder andere toe geleid dat kleine ondernemers mee mogen doen (onder voorwaarden) en dat de korting is verhoogd tot 100%.

Doorbraak met de energieleveranciers

In 2014 ontstaat een doorbraak in de samenwerking met energieleveranciers als Coöperatie Zon op Nederland en Greenchoice een mantelovereenkomst sluiten. Greenchoice is de eerste leverancier die structureel meewerkt aan postcoderoosprojecten. Dit is van groot belang want de energieleverancier moet de korting via de energierekening verrekenen met de deelnemers.

Dit betekent een doorbraak in het zelf opwekken van zonne-energie ‘op afstand’ want hiermee komt de terugverdientijd voor energie-initiatieven en coöperaties namelijk voor het eerst onder de 10 jaar.

In de volgende jaren worden vergelijkbare afspraken gemaakt met andere leveranciers.

Eric de Lange, initiatiefnemer van Zon op Nederland: “Wij zijn erg enthousiast over deze stap van Greenchoice. Dit is de eerste energieleverancier die op structurele wijze wil meewerken aan het realiseren van postcoderoosprojecten. Tot op heden leverde het Energieakkoord weinig perspectief voor lokale projecten. Maar door de samenwerking met Greenchoice krijgen deelnemers nu een bruto vergoeding per opgewekte kWh van tussen de 15,5 en 16,5 cent. We kunnen zo eindelijk projecten ontwikkelen met aantrekkelijke terugverdientijden.”

Het eerste postcoderoos project Seinwezen,

In mei 2015 lukt het de coöperatie Zon op Garenkokerskwartier om het eerste postcoderoos-project te realiseren in Haarlem op bedrijfsverzamelgebouw Seinwezen. Dit is het eerste collectieve zonnedak van Noord-Holland, vier maanden eerder gerealiseerd dan coöperatie DE Ramplaan . Binnen enkele maanden volgen projecten in Heemstede, Marken, Amsterdam en Bodegraven.

Seinwezen – verduurzaamd industrieel erfgoed.

Het Seinwezen is industrieel erfgoed uit 1915 en ligt naast het spoor in Haarlem. Seinwezen Beheer heeft het pand in 2011 aangekocht, verbouwd en verduurzaamd om het te behouden. Het is nu een inspirerende plek om te werken, vergaderen en ontmoeten.

Meer projecten: groei van de coöperatie Zon op Nederland

De projectcoöperaties worden lid van de coöperatie Zon op Nederland die in 2011 al is opgericht.

Deze moeder-coöperatie zorgt voor de administratie achter de schermen en biedt een platform voor de coöperaties om kennis uit te wisselen en elkaar te ontmoeten. Eind 2014 wordt een besloten vennootschap opgericht om de in- en verkoop en het adviesdiensten te kunnen scheiden van de coöperatie. Met de groei van het aantal gerealiseerde projecten, groeit ook de coöperatie.

Nieuwe soorten projecten met woningcorporatie

In 2016 ontstaan nieuwe soorten initiatieven, onder andere met woningcorporaties en verenigingen van eigenaren. Een mooi voorbeeld is gerealiseerd in Amsterdam met Woonstichting De Key.

Woningcorporatie De Key: "De Key wil haar huurders in staat stellen zelf zonne-energie op te wekken op hun daken. De Key stelt haar dak ‘om niet’ beschikbaar gedurende 25 jaar, mits zij er geen kosten of schade van ondervinden. Hiervoor wordt nauw samengewerkt met Zon op Nederland. Huurders van het wooncomplex Entrepot-West in Amsterdam-Oost hebben de eer het eerste project te gaan realiseren: Zon op Zeeburg. Er komen 250 panelen op het dak. Het dak biedt ruimte voor meer dan 1000 zonnepanelen, dus er zijn nog groeimogelijkheden”.

Participatie

De zonnedaken die met Zon op Nederland worden gerealiseerd zijn 100% burgerinitiatieven.

De projecten ontstaan altijd op initiatief van een lokale groep, soms op uitnodiging van een gemeente; het lokale initiatief blijft leidend.

De participatie wordt als volgt ingevuld:

Het project wordt volledig ontwikkeld door buurtbewoners.
Bewoners leggen geld in en investeren samen via de coöperatie in de zonne-installatie.
Deelnemers krijgen - als ze willen - de zonnestroom op het huisadres geleverd.

Projectontwikkeling

Het project is volledig ontwikkeld door buurtbewoners met ondersteuning van Zon op Nederland. Buurtgenoten richten een coöperatie op. De coöperatie start projecten op locaties die beschikbaar en geschikt zijn. Per project wordt een 'postcoderoos' vastgesteld – alleen leden die in deze roos wonen kunnen in het betreffende project participeren.

Het eerste project van een coöperatie wordt in samenwerking tussen de coöperatie en Zon op Nederland ontwikkeld. Zon op Nederland ondersteunt daar waar nodig is en behoefte is. Vervolgprojecten worden grotendeels op eigen kracht ontwikkeld, waarbij Zon op Nederland als vangnet en steun op de achtergrond fungeert.

Financiële participatie

De deelnemers financieren een of meer zonnepanelen in een project. Ze verdienen hun inleg in een aantal jaren terug door de en korting op de energiebelasting voor elke kWh die met hun inleg wordt opgewekt. Daarnaast ontvangen zij een evenredig deel uit de ‘opbrengst’ van het project.

Zonnestroom

De coöperatie verkoopt de stroom en keert de opbrengst uit aan de deelnemers. De deelnemers kunnen ervoor kiezen om de stroom thuis geleverd te krijgen maar hiervoor zijn speciale afspraken nodig met de energieleverancier. Meestal is dat niet het geval bij de Zon op Nederland projecten, aangezien dit ook consequenties heeft voor de btw over de inleg.

Zon op Nederland:

“Wij vinden het belangrijk dat de initiatiefgroep altijd centraal staat en het lokale gezicht en aanspreekpunt is voor deelnemers. Zij zorgen voor de communicatie en de contacten met buurtgenoten. Zon op Nederland ondersteunt deze initiatiefgroep stap voor stap op alle denkbare wijzen om te komen tot een succesvol buurtproject: hoe een geschikt dak te vinden, ondersteunen bij voorlichting en werving, regelen van financiering, juiste juridische en fiscale kaders, afspraken met leveranciers. Dat doen we al ruim 5 jaar en bij vele tientallen projecten, waardoor we weten wat er nodig is om van initiatief tot succesvol project te komen.”

Foto: Zon op Noord, het eerste Zon op-project

(toestemming Eric de Lange)

Een postcoderoos is een postcodegebied en de omringende postcodegebieden. De zonne-installatie ligt in het hart of in een van de blaadjes.

Postcoderoos in de gemeente Leiden (alle bewoners in de rozegebieden mogen meedoen)

Organisatie, financiering

Organisatiestructuur

Voor elk project (of aantal projecten in een bepaalde regio) richten initiatiefnemers een eigen (project)coöperatie op: coöperatie u.a. (uitgesloten aansprakelijkheid). De deelnemers worden lid van de coöperatie, welke juridisch en economisch eigenaar is van de zonne-installatie(s).

De lokale project-coöperaties vormen samen een coöperatie van coöperaties: Zon op Nederland. De advies- en ondersteuningsdiensten zijn ondergebracht in een besloten vennootschap: VIAZoN.

Financiering

Het zonnepark is 100% gefinancierd door particulieren (en/of bedrijven/organisaties).


Investering	30.000-65.000 euro per project (exclusief BTW)
Financiering (eigen vermogen):	100% inleg ledenkapitaal
Financiering (vreemd vermogen):	Per project verschillend. Meestal geen externe financiering. Een aantal projecten in Amsterdam zijn gefinancierd door het Amsterdams DuurzaamheidsFonds. Andere projecten zijn deels gefinancierd door Rabobank of door een installateur.
Fiscale- of subsidieregeling	Regeling verlaagd tarief (‘postcoderoosregeling’)

Voorfinanciering (projectontwikkeling)

Projectondersteuning werkt op een no-cure no-pay basis. Als er geen project wordt gerealiseerd, wordt er niets ingelegd en worden er geen kosten in rekening gebracht bij het lokale initiatief. De kosten voor de adviesdiensten van Zon op Nederland (VIAZoN) worden bij realisatie van het project ondergebracht bij de investeringskosten en uitbetaald aan VIAZoN. Daarnaast wordt de projectontwikkeling voor een groot deel door vrijwilligers van de lokale initiatiefgroep uitgevoerd.

Coöperatieve financiering ledenkapitaal

De coöperatie financiert de zonnecentrale met ledenkapitaal. Dit kapitaal bestaat uit een participatie van de leden van de coöperatie in een project.

De constructie werkt als volgt:

Leden van de coöperatie participeren in een project en financieren deze met een inleg. Hiervoor wordt per paneelequivalent een certificaat van deelname ontvangen.
De participatie correspondeert met de kosten van een zonnepaneel in het project, circa 320 euro.
Er is geen sprake van de aankoop van een zonnepaneel.
Er is geen recht op terugbetaling van de inleg.
Certificaten zijn overdraagbaar tussen leden.
Elk deelnemer heeft recht op korting op de energiebelasting ter waarde van jaarlijkse opwek per certificaat (lees: gefinancierd paneel) over de looptijd van 15 jaar. Dit wordt via de energierekening verrekend.
Deelnemers verdienen hun inleg terug in ongeveer 8-10 jaar tijd.
De waarde van de inleg (lening) neemt af over de looptijd van het project en volgt de waardevermindering van de zonnepanelen over de looptijd van 15 jaar.

Voorwaarden postcoderoosprojecten

Het project maakt gebruik van de Regeling verlaagd tarief (postcoderoos-regeling). Dit betekent dat deelname aan een aantal vaste wettelijke voorwaarden is verbonden:

Deelnemers moeten binnen de ‘postcoderoos’ wonen, dat zijn alle postcodegebieden rond de zonnecentrale.
Per project wordt eenmalig een postcoderoos vastgesteld, op grond waarvan een aanwijzing van de belastingdienst wordt ontvangen.
Deelnemers moeten in hun eigen woning een zogenaamde kleinverbruik-aansluiting hebben (maximaal 3x80A).
Bedrijven of organisaties met (locaties met) een kleinverbruikersaansluiting mogen mee doen mits ze niet meer dan 20% van de totale financiering op zich nemen.
De belastingkorting is open einde, maar tenminste 15 jaar geldig na ingebruikname van de installatie.

Afspraken met de energieleverancier

De coöperatie verkoopt de zonnestroom aan een energieleverancier. Daarnaast moeten deelnemers moeten klant zijn bij een energieleverancier die de postcoderoos-regeling ondersteunt. Dat kan dezelfde zijn, maar dat hoeft niet. De belastingkorting wordt namelijk via de energierekening van de klant door de energieleverancier verrekend. Zon op Nederland heeft afspraken met meerdere energieleveranciers (via een mantelovereenkomst) die ervoor zorgt dat de administratieve verwerking zorgvuldig gebeurt. Voordeel van de samenwerking is dat de coöperaties een vergoeding ontvangen voor elk lid dat klant is bij een van deze maatschappijen.

De combinatie van gunstige tarieven voor de verkoop van de duurzame stroom, de garanties van oorsprong (GVO’s) en de klantvergoeding dragen bij aan de rentabiliteit van het project (business case).

Erik de Lange (Zon op Nederland):

“Wij werken er hard aan iedere energieleverancier van Nederland zover te krijgen dat zij deze regeling ondersteunen en uitvoeren. De lijst tot nu toe: Greenchoice, Qurrent, Duurzame Energie Unie, Engie, Pure Energie, NLD, Huismerk Energie, BudgetEnergie, NLE en Anode. We missen nog een paar belangrijke namen, maar de lijst wordt steeds completer. Steeds meer energielevarnciers ondersteunen de regeling.

Het zou mooi zijn als over een jaar niemand meer van energieleverancier hoeft te veranderen om aan een project mee te doen.”

Coöperatie(s)

Initiatiefgroepen richten een coöperatie op. De coöperatie bepaalt zelf of het een of meer projecten wil realiseren in het werkgebied. Het werkgebied kan beperkt zijn tot een wijk of een dorp, maar kan ook een hele gemeente omvatten. Alle aangesloten coöperaties vormen tezamen de coöperatie Zon op Nederland.

Gemeente

De gemeente is bij veel projecten betrokken als dakeigenaar en sponsor van de aanloopkosten van een coöperatie: begeleidingskosten Zon op Nederland, kosten oprichting coöperatie. IN een aantal gevallen is de gemeente de initiator en vraagt Zon op Nederland lokaal draagvlak te organiseren, zodat een lokale coöperatie ontstaat.

Woningcorporaties

In Amsterdam is een project gerealiseerd met woningcorporatie De Key. De woningcorporatie stelt haar dak beschikbaar en activeert haar huurders om deel te nemen. In Brabant wordt samengewerkt met woningcorporatie Casade en drie lokale energie coöperaties om een coöperatie van huurders te realiseren.

VVE’s gemengd bezit

In Amsterdam worden vier projecten ontwikkeld met VVE’s van gemengd bezit – een mix van kopers en een woningcorporatie. Doordat de VVE haar dak slechts beschikbaar stelt aan de bewoners die mee willen doen en zelf geen kosten heeft en risico’s loopt, is dit voor veel woningcorporaties een acceptabele oplossing. Temeer daar huiseigenaren en huurders in gelijke mate in onder gelijke voorwaarden kunnen participeren.

Marktpartijen

De zonnepanelen worden ingekocht bij leveranciers (via een offerte-aanvraag/ aanbesteding). De definitieve keuze voor de installateur ligt altijd bij de ALV of bij de participanten in het project. De stroom wordt ingekocht door een energiebedrijf waarmee een contract wordt afgesloten (power purchase agreement). Deze kan de stroom doorleveren aan de deelnemers (maar dat hoeft niet).

Financiers

Het project is 100% gefinancierd door de leden van de coöperatie. In sommige gevallen is er financiering door een bank. Deelnemers leggen zelf te allen tijd minimaal 33% van de beoogde investering in.

Het Museon in Den Haag heeft haar dak gratis ter beschikking gesteld voor het initiatief uit het Statenkwartier, om 208 zonnepanelen te plaatsen. ‘Buurt Energie Statenkwartier’ (BES) initieerde met partner ‘Zon op Nederland’ de coöperatie ‘Zon op Museon’. Dit is een collectief zonne-energie project voor en door wijkbewoners die geen (of niet genoeg) zonnepanelen op eigen dak kunnen plaatsen (www.museon.nl/nl/zon-op-museon-voor-de-buurt )